Etgar Keret: “Văn học là cây cầu nối cho ta biết tâm lý của nhau”

Etgar Keret, sinh năm 1967, được coi là bậc thầy về thể loại truyện ngắn của văn học Israel đương đại. Truyện ngắn của ông đã được xuất bản bằng 36 thứ tiếng ở 40 quốc gia và trên 60 phim ngắn đã được dựng dựa vào đó.

Đột nhiên có tiếng gõ cửa là tập truyện ngắn thứ 6 của  Etgar Keret. Hài hước, hóm hỉnh, lập dị, tờ New York Time gọi ông là một thiên tài, bởi Keret đã thể hiện tất cả tài năng phi thường của mình trong tập truyện ngắn này. Đây là tuyển tập truyện ngắn Israel đầu tiên được xuất bản tại Việt Nam. Cuốn sách là cánh cửa đưa độc giả Việt Nam tiếp cận với nền văn học đương đại của Israel bên cạnh những cuốn sách mang đậm tính lịch sử, kinh tế và học thuật mà độc giả Việt Nam đã  quen thuộc.

Etgar Keret đã đến Việt Nam để dự lễ ra mắt sách. Nhân dịp này chúng tôi đã có cuộc trò chuyện với anh.

Đôi khi có sự hiểu lầm giữa truyền thông và thực tế

- Xin chào Etgar Keret! Nói tới Israel nhiều người nghĩ đến bom cảm tử, khủng bố, mâu thuẫn với Palestin...?

-  Đôi khi có sự hiểu lầm giữa truyền thông và thực tế như vậy đấy. Bên cạnh những bất ổn về chính trị chúng tôi cũng đang sống một cuộc sống bình thường như mọi người ở các quốc gia khác. Mỗi ngày chúng tôi vẫn đi làm kiếm sống, hẹn hò yêu đương, thúc giục con cái học hành, đọc sách, viết thơ.

Đời sống văn hóa của người dân Israel vô cùng đa dạng bởi đây là đất nước của những người nhập cư. Dân di cư của Israel đến từ hơn 70 quốc gia trên thế giới, họ góp phần xây dựng nền văn hóa đa dạng đầy màu sắc của Israel ngày nay. Israel có những bộ kinh thánh cổ đã làm mê hoặc những nhà nghiên cứu về tôn giáo và lịch sử, có Biển Chết là vùng hồ nước mặt thấp nhất trái đất, có thành phố Jerusalem cổ kính xinh đẹp.

-Và ông muốn thông qua văn học để mọi người có cái nhìn đúng?  Với tập truyện “Đột nhiên có tiếng gõ cửa”, ông muốn giới thiệu cho bạn bè Việt Nam về đất nước, con người Israel như thế nào? 

Văn học như lời nói thầm, ai muốn lắng nghe thì nghe được, ai không muốn lắng nghe thì họ bỏ lỡ cơ hội này. Tôi phản ánh thực tế nên văn tôi dữ dội. Tôi muốn hét lên cho mọi người biết sự thực đang diễn ra như thế nào.

Nhà văn là đại sứ cho đất nước, đại diện cho trái tim, tình cảm thật của con người đất nước đó. Câu chuyện chiến tranh có thể được thể hiện trên tivi nhưng trong trái tim con người, những khao khát, tình cảm ở đâu cũng giống nhau. Văn học là cây cầu nối cho ta biết tâm lý của nhau và đó là trách nhiệm của nhà văn.

Cuốn sách của tôi nói về những con người sống trong một đất nước mà họ chưa biết về tương lai một cách rõ ràng, luôn phải sống trong lo sợ bị đánh bom. Một cuộc sống như vậy khiến cho người ta dễ nổi nóng, dễ gây sự, hiếu chiến và phải tự bảo vệ bản thân. Tuy vậy, trong sáng tác của tôi họ đều là những người cố gắng tìm ra được niềm tin vào cuộc sống, vào tính lương thiện của con người.

Bản năng kể chuyện luôn có trong mỗi người

Ông học toán, triết học nhưng giờ là Giáo sư đại học, giảng dạy về văn học Israel. Con đường nào dẫn ông đến với văn chương?

 Đó là từ bố mẹ tôi. Bố mẹ tôi đã trải qua cuộc chiến tranh thế giới lần thứ 2 – cuộc thảm sát những người Do Thái. Mẹ tôi là người có trí nhớ tuyệt vời, cảm thụ văn học rất tốt, bà đọc được tất cả các sách văn học bằng 6 thứ tiếng khác nhau. Mẹ có biệt tài kể chuyện, phát triển câu chuyện. Thời gian ở trại Do Thái hàng ngày tôi được nghe mẹ kể chuyện. Mẹ không cầm sách đọc như những bà mẹ khác mà tự nghĩ ra câu chuyện rồi kể cho tôi nghe. Mẹ có thể kể mãi mà câu chuyện không bao giờ dừng lại cho tới khi tôi ngủ thiếp đi. Mỗi lần ai hỏi tại sao tôi lại đến với văn chương ký ức về mẹ lại tràn về trong tôi. Không chỉ kích thích sự tưởng tượng mẹ còn cho tôi cả kinh nghiệm kể chuyện.

Những hôm mẹ quá bận việc thì bố kể chuyện tôi nghe. Bố không có khả năng bịa chuyện như mẹ nên ông kể những chuyện có thật đang xảy ra. Những câu chuyện người thật việc thật đó cũng rất thú vị và cuốn hút tôi. Bố kể tôi nghe về những cô gái điếm ở nhà thổ một cách đầy trìu mến. Sau này lớn lên tôi thắc mắc sao hồi đó bố lại kể như vậy, ông bảo rằng do trải qua nhiều mất mát, đau thương nên ông muốn nhìn thấy điều tốt đẹp trong mỗi người để có niềm tin về cuộc sống.  Chính cách nhìn đó mà khi bắt đầu viết truyện ngắn yếu tố nhân văn bao giờ tôi cũng đặt lên hàng đầu.

Tôi cho rằng bản năng kể chuyện luôn có trong mỗi người.  Chúng ta kết nối với người khác thông qua những câu chuyện. Quan trọng bạn có yêu việt lách hay không, có sẵn sàng ngồi xuống viết lên những câu chuyện đó hay không.

-Ông xuất thân là một nhà văn mặc áo lính?

-Trong quân ngũ người ta bị đánh mất cái tôi. Mọi người biết nhau thông qua số quân và cấp hàm cho nên tìm được một sự đồng cảm với người xung quanh là rất khó. Tôi ở trong quân ngũ từ năm 18-21 tuổi. Tôi bị phạt rất nhiều. Trong thời gian bị phạt tôi thường đọc sách. Và rồi trong cái sự chán ngắt đó tôi nhận ra văn chương là cách để ta hiểu tâm hồn người khác. 19 tuổi tôi viết tác phẩm đầu tay. Lối viết truyền thống của Israel là nhà văn giống như một người thầy, đưa ra bài học, lời khuyên cho người khác. Nhưng sau khi đọc rất nhiều tác phẩm của Kafka tôi nhận ra rằng mình không nhất thiết phải đứng trên người khác để đưa ra triết lý. Nhà văn có thể chia sẻ với mọi người bằng việc đặt ra những câu hỏi, thậm chí chia sẻ những điểm yếu của chính mình và để cho tất cả mọi người cùng nghĩ về điều đó.

-Sáng tác truyện ngắn là sở trường của ông?

-Khi viết văn tôi không gò ép hay cứng nhắc với những quan niệm. Câu chuyện của tôi chứa nhiều năng lượng, nó giống như vụ nổ. Tôi muốn nó nổ thật nhanh chứ không từ từ được. Vì thế mà tôi chọn hình thức truyện ngắn.

-Ông có thể giải thích tên sách “Đột nhiên có tiếng gõ cửa”?

-Trong truyện ngắn “Đột nhiên có tiếng gõ cửa” tôi đã nói rõ thông điệp sáng tác của mình. Đó là đừng bận tâm tới việc lục tung khắp chốn tìm đề tài để viết nữa, thay vào đó hãy để cuộc sống tự gõ cửa nhà anh, gí súng vào đầu bắt anh phải kể bằng được một câu chuyện - nhưng không phải là thứ chuyện anh thích kể sao thì kể, mà phải là thứ chuyện đúng theo yêu cầu của cuộc sống kia. Biết đâu, lúc đó, kiệt tác của anh sẽ ra đời.

-Người ta thường làm việc hàng ngày theo một thói quen, và thời khắc quan trọng với mỗi người là khi có cái gì đó đột nhiên xảy a, khi đó lòng mình vừa tò mò, chờ mong, và cả chút lo sợ, như cái thời khắc chờ mở cửa lúc đó có tiếng gõ ấy là đáng sống nhất.

Viết văn là quà tặng cuộc sống

-Các nhà văn ở Israel có được tự do bàn đến những vấn đề chính trị ở Trung Đông?

-Israel là đất nước dân chủ, cho nên các nhà văn được tự do sáng tác mà không bị kiểm soát tư tưởng sáng tác về bất cứ đề tài nào như chính trị hay các cuộc xung đột với các quốc gia láng giềng.

-Họ có sống được bằng nghề viết?

-Ở Isael, cuộc sống của nhà văn cũng giống như ở Việt Nam và các quốc gia thôi, họ không thể kiếm sống bằng nghề viết văn được. Tôi may mắn vì sách của mình được xuất bản ở nhiều nước nên có thể sống bằng tiền nhuận bút. Bố tôi ngày trước cũng từng dặn rằng: đừng bao giờ biến viết văn thành nghề nghiệp của mình mà hãy coi đó là sở thích, niềm yêu thích thôi. Công việc chính của tôi là dạy học.

Tôi nghĩ chúng ta không nên ca thán về điều này vì bản thân việc mình có thể viết lách, có khả năng sử dụng ngôn ngữ thành những tác phẩm văn học đã là một năng khiếu, là quà tặng cuộc sống rồi.

-Hiện nay độc giả  Israel đã tiếp cận với văn học Việt Nam?

-Hiện tại chưa có cuốn sách tiếng Việt nào được dịch sang tiếng Hebrew, do vậy độc giả Israel chưa được tiếp cận với văn học Việt Nam. Từ trước tới nay chúng tôi biết về Việt Nam chỉ qua văn học Mỹ, phim Mỹ. Tôi cho rằng sách là con đường giúp cho hai dân tộc gần với nhau hơn để chia sẻ và thấu hiểu những gì mà chúng ta đã trải qua trong những năm tháng lịch sử cho tới ngày nay, những giá trị văn hóa tinh thần mà người dân đang bảo tồn. Tôi rất mong rằng trong thời gian tới các nhà xuất bản ở Việt Nam sẽ có những dự án dịch những tác phẩm văn học kinh điển của Việt Nam sang tiếng Hebrew để độc giả Israel được thưởng thức.

-Xin cảm ơn ông về cuộc trò chuyện!

Meirav Elon Shahar, Đại sứ Đặc mệnh Toàn quyền Israel tại Việt Nam giới thiệu: “Tôi rất vui được biết rằng cuốn sách này được chuyển ngữ thành tiếng Việt, sẽ mang lại cho độc giả một trải nghiệm rất Israel thông qua những hình ảnh phản chiếu được khúc xạ qua lăng kính của nhà văn về những hỗn độn và ngẫu nhiên vẫn tồn tại hàng ngày”.

Lê Đình Chi, dịch giả cuốn sách, chia sẻ: “Dịch cuốn sách này là một trải nghiệm thú vị mà từ trước tới nay tôi chưa từng có.  Các câu chuyện là một mớ lộn xộn phi lý nhưng nếu ghép lại ta thấy logic. Văn phong của Etgar Keret đặc sắc, càng đọc càng hấp dẫn. Qua từng trang sách mọi người sẽ thấy mình trong đó”.

Phan Thúy Hà (thực hiện)