Căn phòng riêng - cuốn tiểu luận của Virginia Woolf, xuất bản lần đầu tiên vào năm 1929 - đã được khai triển từ luận điểm trên: Một luận điểm mang màu sắc duy vật và đầy khiêu khích. Thẳng thắn, sắc sảo, với một chất hài hước kín đáo, đó là giọng điệu chủ đạo của Căn phòng riêng.
Tại sao đàn ông, chứ không phải phụ nữ, là kẻ luôn nắm giữ quyền lực, sức mạnh và danh tiếng? Chìa khóa mở cánh cửa đến tự do, theo Woolf đó là: thu nhập cố định và một căn phòng riêng.
Cuốn sách của Virginia Woolf được xuất bản năm 1929, dựa trên hai bài giảng của bà vào năm 1928 tại Newnham College và Girton college, Cambridge. Woolf đã nói lên tình trạng của phụ nữ, và đặc biệt là các nữ nghệ sĩ, trong bài luận nổi tiếng này, bà quả quyết rằng phụ nữ phải có tiền và một căn phòng riêng, nếu cô muốn viết văn. Woolf tôn vinh sáng tác của các nữ tác giả, bao gồm Jane Austen, George Eliot, và chị e nhà Brontees. Trong phần cuối cùng của cuốn sách, Woolf cho rằng khối óc siêu việt nhất là khối óc lưỡng tính. Theo bà, muốn có tự do trí tuệ phải có tự do tài chính, và bà khẩn nài độc giả của mình hãy viết không chỉ văn chương hư cấu mà cả thơ, phê bình, và các công trình học thuật khác.
|
Cuốn sách mỏng này được hình thành từ loạt bài thuyết trình của Virginia Woolf tại hai trường Newham College và Girton College, hai trường cao đẳng dành cho phụ nữ tại Đại học Cambridge, xoay quanh chủ đề phụ nữ và tiểu thuyết năm 1928. Vào cái thời phụ nữ muốn vào thư viện của trường đại học cần phải có thư giới thiệu hoặc người có uy tín đi kèm, những luận điểm của Virginia Woolf thực sự có tính chất công phá lớn. Cuốn sách không chỉ mô tả tình thế của các nhà văn nữ ở thời kỳ mà người phụ nữ phải chấp nhận nhiều sự bất bình đẳng xã hội, cũng không đơn thuần làm nhiệm vụ phê bình, đánh giá lại vị trí của các tiểu thuyết gia nữ - những đại diện thường bị xem là bộ phận thứ yếu cấu thành nên diện mạo của nền văn học Anh. Nó đặt ra một câu hỏi then chốt: Liệu các nhà văn nữ có thể sáng tạo nên những tác phẩm tầm vóc như của Shakespeare không? Đó không đơn giản là một câu hỏi có tính chất giả định; nó là một đề nghị thử nhìn nhận lại vai trò, vị trí và năng lực của phụ nữ trong việc sáng tạo nên những giá trị văn hóa của nhân loại. Để làm được điều đó, cần phải thoát khỏi những định kiến vẫn được xem là đương nhiên, tự nhiên đối với người phụ nữ.
Căn phòng riêng, bởi tính chất đặt vần đề quan trọng của nó, đã được xem như là cuốn sách đầu tiên đặt nền móng cho trường phái phê bình nữ quyền luận trong văn học. Rộng hơn, nó được xem là một trong những cuốn sách khơi nguồn cho phong trào nữ quyền, vồn khởi phát từ phương Tây và ngày càng có sức lan tỏa rộng rãi, trở thành một khúc ngoặt văn hóa - khúc ngoặt văn hóa- khúc ngoặt nữ quyền (feminist turn), có thể nói như vậy - để dùng một thuật ngữ chỉ sự thay đổi động hình nhận thức của con người trong tiễn trình tư tưởng. Được manh nha từ cuối thế kỷ XIX - đầu thế kỷ XX tại Anh và Mỹ, nữ quyền luận dấy lên thành trào lưu gây được ảnh hưởng và tác động mạnh mẽ bắt đầu từ thập niên 60 thế kỷ trước. Nó đấu tranh cho quyền tự do, bình đẳng của người phụ nữ, đòi hỏi mở ra một không gian xã hội rộng lớn hơn để người phụ nữ được can dự, định nghĩa lại về người phụ nữ, giải cấu trúc những biểu tượng định kiến về phụ nữ vốn thống trị nhận thức xã hội… Có thể thấy những chủ đề quan trọng đó của nữ quyền luận đều đã được Virgina Woolf gợi mở trong cuốn sách này.
Virgina Woolf được xem là một trong số những “tượng đài’ kỳ vĩ của văn học hiện đại chủ nghĩa, bên cạnh tên tuổi của những James Joyce, Marcel Proust, Franz Kafka, William Faulkner... Bằng sự độc đáo và niềm đam mê sáng tạo vô bờ bến, bản thân cuộc đời và sự nghiệp của Virginia Woolf đã trả lời cho câu hỏi về năng lực của người phụ nữ mà cuốn sách Căn phòng riêng đã nêu ra. Nó cho thấy một Virginia Woolf không chỉ táo bạo trong tư tưởng mà còn hết sức phóng khoáng, tự do trong bút pháp khi làm mờ đi ranh giới giữa tiểu luận và hư cấu, triết lý và tự sự. Đây là cuốn sách đầu tiên của Virginia Woolf được dịch sang tiếng Việt có ý nghĩa như một chỉ dẫn để từ đó độc giả có thâm nhập vào thế giới nghệ thuật phức tạp và nhiều bí ẩn của bà trong các kiệt tác Về phía ngọn hải đăng (To the Lighthouse), Bà Dalloway (Mrs Dalloway), Những con sóng (The Waves), Orlando, Căn phòng của Jacob (Jacob’s Room) mà hy vọng một ngày không xa cũng sẽ được giới thiệu với độc giả Việt Nam.
1882: Adeline Virginia Stephen ra đời ngày 25 tháng Một, tại London, con gái Leslie Stephen, một chính khách, nhà phê bình văn học và Julia Duckworth Stephen (Julia Jackson Duckworth, một trong những người tạo dựng nên Nhà xuất bản Duckworth). Cha của Virginia có một người con gái riêng mắc bệnh loạn trí và mẹ của Virginia có ba người con riêng. Họ cùng nhau có thêm bốn người con là: Vanessa, Julian Thoby, Virginia và Adrian. Virginia cùng các anh chị em được bố mẹ dạy tại nhà chứ không đến trường.
Trần Ngọc Hiếu
Vì sao người đàn bà, nếu muốn viết văn, cần phải có tiền và một căn phòng riêng?
Trong những trang văn vừa giàu suy luận vừa bay bổng trí tưởng tượng, hình ảnh “căn phòng riêng” là hình ảnh có ý nghĩa hiện thực vật chất, nhưng đồng thời còn là một ẩn dụ độc đáo. Căn phòng riêng không chỉ là một nơi chốn riêng tư, mà còn là một không gian văn hóa, không gian cảm xúc và nghệ thuật mà ở nơi đó người phụ nữ được là mình, cho riêng mình. Nó còn là một ẩn dụ cho sự tự do, nơi người phụ nữ sáng tác không phải vì người khác, cho người khác, mà vì mình và cho mình. Virginia Woolf đối lập “căn phòng riêng” và “căn phòng khách trong nhà” như là sự đối lập giữa không gian của người phụ nữ và một không gian vốn đã được định vị là dành cho nam giới. Chỉ khi nào người phụ nữ “thoát ra khỏi căn phòng khách trong nhà” thì họ mới có thể nhìn cuộc sống bằng đôi mắt của chính họ, nhìn cuộc sống như là cuộc sống và nhìn sự vật như là sự vật.
Nhưng vì sao lại là tiền? Phải chăng tiền mang lại tài năng văn chương cho người phụ nữ?
Virginia Woolf diễn đạt vấn đề trên bằng những đoạn văn tùy bút xen lẫn hồi tưởng lại trải nghiệm cá nhân của riêng mình. Đó là sự thay đổi trong bà khi nhận được khoản tiền thừa kế từ người dì của mình, “năm trăm bảng mỗi năm, suốt đời”. Từ một người, vì mưu sinh, phải “làm như kẻ tôi đòi”, phải “nịnh bợ luồn cúi”, bà đã có được “sự giải thoát lớn nhất, sự tự do suy nghĩ về mọi cái theo ý mình”. Vậy là chính sự thay đổi hoàn cảnh sống sẽ thay đổi ý thức tự do của người phụ nữ, thay đổi cách nhìn của họ đối với cuộc đời, và “cảnh sắc bầu trời mở ra bát ngát” trước mắt họ. Không phải tiền mang lại tài năng văn chương cho người phụ nữ, hay nó cũng mang lại, nhưng chỉ theo cách gián tiếp mà thôi. Đó là chỉ khi người phụ nữ có thể nhìn, cảm nhận và viết về cuộc sống bằng đôi mắt ngọt ngào, mẫn cảm và tinh tế của chính họ.
Với Virginia Woolf, văn chương không bắt nguồn ở đâu xa, mà ở trong thế giới hiện thực này, trong con người hiện thực của mỗi cá nhân nhà văn. “Văn học giống như cái mạng nhện, bám dính vào bốn góc của đời sống, mặc dù có lẽ nó chỉ bám hờ”. Trong câu văn trên là một hình ảnh nổi tiếng đã đi vào lịch sử phê bình văn học nữ quyền, hình ảnh “cái mạng của Virginia” (Virginia’s web). Văn chương, Virginia Woolf viết một cách sâu sắc: “…chúng là sản phẩm của những con người khốn khổ, và chúng bám lên những cái thông thường, hữu hình như sức khỏe, tiền bạc và nhà cửa chúng ta sinh sống bên trong”. Phải chăng ở đây mối quan hệ “văn chương” và “hiện thực” trong quan niệm của Virginia Woolf có sự mâu thuẫn: một mặt nhà văn nữ phải có tiền và một căn phòng riêng để nhìn cuộc sống bằng con mắt tự do của chính mình; nhưng mặt khác văn chương đích thực lại là sản phẩm của những con người khốn khổ?
Hay đó chính là một lưu ý thâm trầm và sâu sắc của Virginia Woolf: con người cần tự do để viết văn, nhưng văn chương đích thực chỉ đến từ trải nghiệm hiện thực của chính con người.
Hoàng Phong Tuấn
Đăng nhận xét