Donna Donna - khát vọng tự do

Nhiều người nghe nhạc đã lâu vẫn thường lầm tưởng bài hát “Donna Donna” có nguồn gốc từ một bài hát Pháp.

Hoặc một ngộ nhận khác là nhạc đồng quê (Mỹ), vì khoảng 1960 – 65, Joan Baez và Donovan nổi tiếng đình đám nhờ ca khúc này.

Thực ra, bài hát tên là Dana Dana, được viết bằng tiếng Yiddish cho vở nhạc kịch “Esterke” vào khoảng năm 1940-1941 ở Mỹ trong thời kỳ của Đức Quốc xã, do Aaron Zeitlin (1898-1973) viết lời và Sholom Secunda (1894-1974) sọan nhạc. Cả hai tác giả đều là người gốc Do Thái.

Năm 1956, Arthur Kevess và Teddi Schwartz dịch lại bài hát với tên “Donna Donna” và gây một chấn động lớn trong làng giải trí.

Bài hát nhanh chóng được phổ biến trên thế giới bằng nhiều ngôn ngữ khác nhau. Ngày nay, ca khúc được biết đến rộng rãi với nhiều phiên bản cùng mang tên Donna Donna bằng nhiều thứ tiếng: Anh, Pháp, Đức, Nga… và cả tiếng Việt. Trong đó, nổi tiếng nhất vẫn là hai bản tiếng Anh và tiếng Pháp.

Dona Dona
(Nguyên gốc tiếng Pháp)

Il était une fois un petit garçon
Qui vivait dans une grande maison
Sa vie n’était que joie et bonheur
Et pourtant au fond de son cœur
Il voulait devenir grand
Rêvait d’être un homme.
Chaque soir il y pensait
Quand sa maman le berçait

Chorus :
Donna Donna Donna Donna
Tu regretteras le temps
Donna Donna Donna Donna
Où tu étais un enfant

Puis il a grandi, puis il est parti
Et il a découvert la vie
Les amours déçues, la faim et la peur
Et souvent au fond de son cœur
Il revoyait son enfance
Rêvait d’autrefois
Tristement il y pensait
Et il se souvenait

Chorus:

Parfois je pense à ce petit garçon,
Ce petit garçon que j’étais.

Dịch sát nghĩa:

Ngày xửa ngày xưa, có một cậu bé nọ
Sống trong một ngôi nhà nguy nga tráng lệ
Cuộc sống cậu tràn đầy niềm vui và hạnh phúc
Ấy thế mà sâu thẳm trong con tim cậu
Cậu bé muốn làm người lớn
Mơ mình trở thành đàn ông
Hằng đêm cậu đều nghĩ đến
Khi mẹ cậu ru cậu ngủ

Donna Donna Donna Donna
Con sẽ tiếc nuối khoảng thời gian
Donna Donna Donna Donna
Khi con còn là một cậu bé

Rồi cậu cũng lớn lên, rồi cậu bỏ đi
Và cậu khám phá cuộc đời
Những cuộc tình chóng chán, đói và nỗi sợ
Và có đôi lúc trong con tim cậu
Cậu hồi tưởng về tuổi thơ mình
Mơ về thuở ấy
Buồn tũi thay, cậu nghĩ
Và cậu đã nhớ

Donna Donna Donna Donna
Con

Khoảng thập niên 70s, nhạc sĩ Tuấn Dũng đã đặt lời Việt cho bài hát này với tựa đề:”Tiếc thương”, và năm 1992, nhạc sĩ Trần Tiến mới viết lời mới, lời này tương đối sát với bản tiếng Pháp nên được nhiều người nghe yêu thích:

Lời dịch:   Donna Donna (Người dịch: Trần Tiến)
Mái nhà xưa yêu dấu,
Bức tường rêu phong cũ nơi cậu bé qua những ngày thơ ấu.
Muốn mình mau khôn lớn.
Giữa đùa la yên ấm, em ngồi ước mơ bước chân giang hồ.
Mơ bay theo cánh chim ngang trời, biển xa núi chơi vơi.
Mơ bay đi khát khao cuộc đời. Một đêm nhớ tiếng ai ru hời.
Dona Dona Dona ngủ đi nhé
Ngoài trời đường nhiều gió tuyết rơi
Dona Dona Dona ngủ đi nhé.
Hãy nằm trong cánh tay của mẹ.
Có một người đàn ông, trước thềm nhà rêu phong
bỗng ngồi khóc nhớ những ngày thơ ấu.
Sống đời bao cay đắng, tóc bạc phai mưa nắng.
Tay đành trắng những giấc mơ thơ dại.
Đi qua bao núi sông gập ghềnh.
Cuộc tình mãi lênh đênh.
Đi qua bao tháng năm vô tình, một đêm nhớ tiếng ru mẹ hiền.
Dona Dona Dona ngủ đi nhé.
Ngoài trời đường nhiều gió tuyết rơi.
Dona Dona Dona ngủ đi nhé,
Hãy nằm trong cánh tay của mẹ ư ư ư …
Giờ này người đã khuất xa tôi. ư ư ư…
Uớc ngàn năm bé trong tay người.

Xuyên suốt bài hát lời tự sự của cậu bé từ những ngày thơ cho tới khi cậu đã lớn khôn – một câu chuyện kể về một hành trình dài, niềm vui ít ỏi còn khổ đau thì nhiều.
Câu chuyện của cậu bé bắt đầu từ ngôi nhà yêu dấu, nơi cậu đã sống hết quãng thời gian tuổi thơ của mình trong vòng tay chở che yêu thương của mẹ. Nhưng sâu thẳm trong trái tim, cậu luôn mong mình nhanh khôn lớn, để được thỏa sức vẫy vùng nơi chân trời góc bể.

Cậu mơ về những cánh chim sải miết trên bầu trời rộng lớn, đôi chân trần cậu bước đi khắp giang hồ. Bao nhiêu điều thú vị, bao nhiêu là tự do…

Rồi một ngày kia, cậu bé cũng đã đủ khôn lớn, thôi không còn nằm trong vòng tay của mẹ, thôi những ngày tháng bé dại để theo đuổi ước mơ thời thơ ấu, bắt đầu ngao du đường đời.

Nhưng hiện thực khắc nghiệt không như giấc mơ thơ ấu, tháng năm vô tình không chờ đợi ai bao giờ cả, chàng trai đi qua những ngày vất vả không có sự chăm sóc của mẹ, phải tự lực đứng trước cuộc đời.

Trước mưa gió bão giông chàng trai thấy mình bé nhỏ và yếu đuối, cuộc đời như một dòng lũ xiết tự thân nó đã cuốn trôi đi tất cả, mang theo hết những ai còn mông lung đứng nơi ngã ba đường ôm những giấc mơ ảo vọng.
Những cuộc tình đi qua đời chàng, những cuộc bể dâu không thê đoán định. Chàng trai mỏi mệt lê những bước chân rệu rã, lòng ngập tràn những vết thương mà mỗi lần nhắc đến, nó lại nhói lên như một tiếng thở dài.

Đi qua hết những tháng năm rong ruổi, trải qua những đắng cay, bỗng một hôm nhớ ra mình tha thiết được về lại tuổi thơ. Những mưa nắng in màu trên tóc khiến chàng trai ngậm ngùi về quãng thời gian tuổi trẻ. Nước mắt tuôn rơi, để rồi một hôm cậu “Bỗng nhớ tiếng ru mẹ hiền”.

Bỗng thèm được vô tư hồn nhiên trong sự bao bọc yêu thương vô ngần của mẹ, bởi chỉ có ở nơi ấy cậu mới tránh được những gió bụi của đường đời xa xôi và thời gian vùn vụt. Và chỉ trước mẹ, cậu mới lại thấy mình bé nhỏ, mới thấy mình thật sự được yêu thương….

Khi đó, trái tim ấy, đôi chân ấy vang mãi một khúc vọng tuổi thơ, vang mãi khúc vọng trở về!

Bản dịch của Tuấn Dũng

Không phổ biến như bản dịch của Trần Tiến nhưng Bản” Tiếc Thương” của Tuấn Dũng cũng được rất nhiều người yêu thích, đặc biệt thế hệ trước 1975. Tiếc thương do ông sáng tác vào những năm 60 khi đang ngồi dưới giảng đường đại học sư phạm. Lúc đó ông và cô bạn cùng lớp yêu nhau, nhưng do gia đình cô bạn không chấp nhận ông và cô bạn đã nghe lời ba mẹ đi lấy chồng. Hàng ngày vẫn gặp người đó dưới mái trường nhưng lại không thể cười nói vui vẻ như trước, cảm giác đó nó mới thương đau làm sao. “Tiếc thương” cho một mối tình, đau xót cho cái phút giây chia xa đó… dồn lại thành cảm xúc khiến tác giả viết lời Việt bài hát này dựa trên điệu nhạc chính của bài hát Donna.

Tiếc thương (Donna Donna) của Tuấn Dũng
Ánh đèn vàng hiu hắt, khói trầm cay đôi mắt.
Em nằm đó sao thôi cười thôi nói?
Dáng buồn còn vương nét. Mắt huyền giờ đã khép.
Em nằm đó như đang mơ mộng gì.
Điệp khúc:
Em theo mây bay quên cuộc đời, đời đầy nghĩa thương đau.
Mây đưa em bay đi tìm trời, và nơi đó em có nhớ tôi.
Em ơi em ơi em, hỡi người yêu dấu!
Sao em yêu vội sớm ra đi.
Em ơi em ơi em, hỡi người yêu dấu!
Đau lòng thay phút giây xa rời.
Tiếng đàn ai buông lơi, tiếng đàn như tiếng khóc
rung từng phím tơ não nùng ai oán.
Khiến lòng tôi thổn thức, khiến lòng tôi ray rức.
Môi mặn đắng nước mắt thương tiếc nàng
Điệp khúc:
Em theo mây bay quên tình người,
người đầy những dối gian.
Mây đưa em bay đi về trời, và nơi đó em có nhớ tôi.
Em ơi em ơi em, hỡi người yêu dấu!
Sao đôi ta vội sớm chia ly!
Em ơi em ơi em, hỡi người yêu dấu!
Thế rồi tôi mất em suốt đời!

Bản tiếng Anh có lẽ mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc hơn bản tiếng Pháp, và cũng dễ tiếp cận hơn. Có một ý nghĩa hơi khác, một lối hát kể lể, tâm tình, hương vị của bài hát như hương vị của một câu chuyện ngụ ngôn. Lời tiếng Anh của bài hát, là tâm sự của một, chú bê con, bị đem ra chợ bán, và trên đường đi, nó nhìn thấy con chim én bay lượn ca hát mang mùa xuân tới… Rất nhiều ca sĩ đã thể hiện Donna Donna, và hầu như mỗi người đều thành công trong nỗ lực đưa tình cảm của ca khúc đến với người nghe.

On a wagon bound for market
There’s a calf with a mournful eye
High above him there’s a swallow
Winging swiftly through the sky.
How the winds are laughing
They laugh with all their might
Laugh and laugh the whole day through
And half the summer’s night.
Donna, Donna, Donna, Donna
Donna, Donna, Donna, Don
Donna, Donna, Donna, Donna
Donna, Donna, Donna, Don.
“Stop complaining”, said the farmer
Who told you a calf to be?
Why don’t you have wings to fly with
Like the swallow so proud and free?
How the winds are laughing
They laugh with all their might
Laugh and laugh the whole day through
And half the summer’s night.
Donna, Donna, Donna, Donna
Donna, Donna, Donna, Don
Donna, Donna, Donna, Donna
Donna, Donna, Donna, Don.
Calves are easily bound and slaughtered
Never knowing the reason why
But whoever treasures freedom
Like the swallow has learned to fly.
How the winds are laughing
They laugh with all their might
Laugh and laugh the whole day through
And half the summer’s night.
Donna, Donna, Donna, Donna
Donna, Donna, Donna, Don
Donna, Donna, Donna, Donna
Donna, Donna, Donna, Don.

Donna Donna có một giai điệu rất đơn giản ở gam Sol thứ, bất cứ ai cũng có thể hát theo dễ dàng. Mở đầu bài hát tả một bức tranh ít nhiều tạo cho ta một cảm giác lạ:

On a wagon bound for market
There’s a calf with a mournful eye
High above him there’s a swallow
Winging swiftly through the sky

“Trên một chiếc xe đẩy hàng ra phiên chợ, có một chú bê bị trói mang đôi mắt thê lương. Cao rất cao phía trên chú có một con chim nhạn lướt nhanh qua bầu trời”.

Một cảnh tượng đầy đối lập khiến ta thoáng buồn: chim nhạn trên cao còn bê ở dưới, chim nhạn bay được còn bê thì không, chim nhạn thật tự do trên bầu trời còn bê không có được tự do ấy. Điệu nhạc lúc trầm lúc bổng phải được kết hợp với giọng hát não nề thể hiện cảm giác buồn thảm. Và rồi đoạn điệp khúc cất cao như lời trách móc của chú bê tội nghiệp:

How the winds are laughing
They laugh with all their might
Laugh and laugh the whole day through
And half the summer’s night

“Những cơn gió đang cười vui làm sao! Chúng cười với tất cả sức lực của mình, suốt cả ngày và đến tận nửa đêm mùa hạ”.

Những cơn gió là những kẻ vô tâm, chúng tận hưởng sự phóng đãng của chính mình mà không để ý đến hoàn cảnh tù túng của kẻ đang mất đi tự do. Thế rồi những tiếng Donna nhẹ như than van cất lên: “Donna Donna Donna Donna… Donna Donna Donna Don…” dài tưởng như bất tận. Nhưng rồi tiếng than đó bị cắt ngang bởi giọng nói của người nông dân:

“Stop complaining”, said the farmer
“Who told you a calf to be?
Why don’t you have wings to fly away
Like the swallow so proud and free?”

“Thôi phàn nàn ngay! Ai bảo mi là một con bê chứ? Tại sao mi không có cánh để bay đi như chim nhạn thật tự do kiêu hãnh?”

Chú bê tội nghiệp mãi mãi không thể trả lời câu hỏi đó. Tại sao chú lại là một con bê chứ không phải là một con chim nhạn? Tại sao chú lại không thể bay? Tại sao chú phải gánh chịu số phận khổ đau trong khi kẻ khác tự do thật vui vẻ? Những câu hỏi đó ai có thể trả lời thay? Và trước khi kết thúc bài hát bằng một đoạn điệp khúc lặp lại, tác giả bài hát như muốn đưa ra kết luận:

Calves are easily bound and slaughtered
Never knowing the reason why
But whoever treasures freedom
Like the swallow has learned to fly

“Những con bê thật dễ dàng bị trói và giết, chúng không bao giờ biết được lý do tại sao. Nhưng bất cứ ai cũng đều trân trọng tự do như những chú nhạn kia học cách bay vậy”.

Bài hát kết thúc như một câu chuyện ngụ ngôn, đồng thoại.

Đó gọi là số phận ư? Chú chim nhạn sinh ra để bay lượn tự do trên bầu trời cao rộng, những cơn gió tồn tại chỉ để thổi khắp nơi, nhưng chú bê sinh ra chỉ để bị đem ra chợ bán. Rốt cuộc sinh mạng dùng để làm gì khi mà sự tự do của bản thân còn không có được?

Những cơn gió, chú chim nhạn đã có sẵn tự do, làm sao hiểu được cảm giác tù túng của chú bê tội nghiệp? Chỉ có chú bê và người nông dân là hiểu được và trân trọng thực sự giá trị của sự tự do tự tại, đáng tiếc là bê con không bao giờ có được sự tự do vô cùng quý giá ấy.

Cảm giác tự do… thật sự rất tuyệt vời.

Bác sĩ Lê Trung Ngân